Czy są w Gruzji ludowe festiwale i oryginalne święta warte obejrzenia? Zależy mi na autentycznej kulturze (śpiewach, obrzędach, rytuałach) i nie interesują mnie sztuczne pokazy dla turystów (tzw. „cepelia”). 
Zdecydowanie tak! Ciekawej i autentycznej kultury należy szukać głównie wśród górali. Z oryginalnych obrzędów słynie region Pszawetia (ok. 40 km na północ od Tbilisi). Największe uroczystości odbywają się 28 sierpnia, między wioską Artani a szczytem Cziczio (3078 m n.p.m.). Ludność mieszkająca wzdłuż rzeki Jori obchodzi wtedy dzień Mariamoba, czyli największe święto maryjne w roku. Mariamoba w Pszawetii to doskonały przykład zlania się prastarych pogańskich praktyk z chrześcijaństwem. Główne uroczystości odbywają się w tzw. „świętych miejscach”, położonych w malowniczej scenerii Gór Kartlijskich. Są to przeważnie pradawne ołtarze pogańskich kultów. Dziś są to przeważnie kapliczki udekorowane ikonami i rozmaitymi znakami a otoczone niedużym murem. Do tej przestrzeni sacrum nie wolno wchodzić kobietom! W świętowaniu biorą udział miejscowi górale oraz ich rodziny, które na tę okazję zjeżdżają z całej Gruzji, bowiem wszyscy oni czują się „podopiecznymi” lokalnych duchów i tutejszych świętych ikon.
Przygotowania do uroczystości zaczynają się kilka dni wcześniej. W tym czasie należy własnoręcznie zrobić modlitewne świece, wykupić zwierzęta ofiarne i przygotować się duchowo do obrzędów. Większość uczestników spędza w pobliżu „świętych miejsc” noc poprzedzającą całe wydarzenie.
Od rana kolejne rodziny (klany) przychodzą z ofiarami (np. owce, napoje, wypieki) do świętych miejsc i tam odbywają się rytualne modły i czynności. Przewodzi im chewisberi (dosłownie „mędrzec z doliny”), czyli miejscowy starzec cieszący się dużym autorytetem i uznawany za pośrednika ze światem nadprzyrodzonym. Ważnym elementem uroczystości jest złożenie ofiary ze zwierzęcia. Ofiara jest zabijana przez chewisberi, który używa do tego rytualnego chandżali (ros. kindżałem). Podczas składania ofiar przedstawiciele klanów wysłuchują przepowiedni dotyczących przyszłości a także zwierzają się mistrzowi ceremonii. Powyżej wioski Artanii leży w nieznacznej odległości kilka świętych miejsc. Chewisberi wraz z asystentami porusza się między nimi w procesyjnym orszaku. Największe uroczystości odbywają się w miejscu zwanym laszari, gdzie co roku świętuje nawet do kilkuset górali.
Większość z przyniesionych ofiar trafia następnie na suprę, czyli wielką gruzińską ucztę. Poza różnymi potrawami z jagnięciy – takimi jak szaszłyki i gulasz – spożywa się regionalne specjały – rozmaite sery (w tym długo dojrzewający ser dambali chaczo), miejscowe pstrągi zapiekane w liściach orzecha, chaczapuri, aczmę, dużo owoców i warzyw (głownie melony i arbuzy). Do picia używa się lokalną wódkę żypitauri (samogon), spore ilości kachetyjskiego wina i piwo. Towarzysza temu spotkania ze znajomymi, dyskusje, ale i też wspólne śpiewy.
Od kilku lat pojawiają się pierwsi turyści, którzy obserwują przebieg rytuałów i obrzędów a potem przyłączają się do „części nieoficjalnej”. W wiosce Artani można w bardzo korzystnych cenach wynająć pokoje lub rozbić namiot a miejscowi mogą zorganizować transport do najbliższego miasteczka Tianeti, do którego codziennie dociera marszrutka z Tbilisi.
Warto wiedzieć, że w lipcu tutejsi górale obchodzą podobne święto o nazwie Laszaroba. Główne obrzędy przypadają na 12 lipca, zaś świąteczne uczty i biesiady trwają przez tydzień! Laszaroba i Mariamoba są powszechnie uważane za obowiązkowe święta dla mieszkańców Pszawetii. Poza tymi dniami, każda rodzina ma w zwyczaju wyznaczyć sobie co roku własne święto i związane z nim pielgrzymi do świętych miejsc.
W Artani warto spędzić kilka dni również ze względu na możliwość zasmakowania specjałów miejscowej kuchni i napojów procentowych, poznania tradycyjnego stylu życia i twórczości ludowej kaukaskich górali (np. sztuka ręcznie tkanych dywanów). Poza tym Artani jest doskonałą bazą wypadową na jednodniowe i wielodniowe trekkingi w okoliczne góry (wys. od 1400 do ponad 3000 m n.p.m.) oraz dogodnym przystankiem na wędrówkach z i do sąsiednich regionów (np. Kachetii, Wąwozu Pankisi, Chewsuretii, Drogi Wojennej). W ostatnich latach rozwija się tam oryginalna agroturystyka.
Baza agroturystyczna regionu Pszawetia:
wioska Artani – rodzina Dato Chizaniszwili
warunki lokalowe: murowany, wiejski dom w gospodarstwie; 1 pokój – 3 miejsca noclegowe (łóżko podwójne + łóżko jednoosobowe), dużo miejsca na podłodze na ewentualne materace i karimaty), toaleta na zewnątrz, możliwość wykąpania się w podgrzanej wodzie (w bali), dostęp do kuchni gazowej;
biwak: na terenie posesji są dobre warunki do rozbicia wielu namiotów (2USD za osobę)
noclegi: 5 USD – łóżko, 3 USD na podłodze (materac/karimata),
wyżywienie: 2 USD śniadanie, 3 USD obiadokolacja, ponadto mozliwość zorganizowania biesiady (m.in. z pieczeniem barana lub szaszłykami);
bezpieczne przechowywanie bagażu: do uzgodnienia
możliwość wynajęcia przewodnika: do uzgodnienia
kontakt: Irakli Chizaniszwili (komunikatywny angielski) +995 93 508 107 (z Gruzji 893508 107)
atrakcje w gospodarstwie: obróbka owczej wełny do tkania dywanów (kolejne etapy tego procesu to czeczwa, dartwa, dagrechwa), wyrób masła, regionalnego ser dambalchaczo i wódki żipitauri.
dojazd: z dworca Didube w Tbilisi codziennie odjeżdżają marszrutki do miasteczka Tianeti w regionie Pszawetia (koszt 3 lari), stamtąd jest do Artani 10 km dobrą drogą szutrową (można wynająć tani transport w Tianeti), niekiedy kierowca marszrutki zawozi podróżnych aż do wioski Artani;
istnieje też możliwość dojechania samochodem terenowym z Tbilisi (do uzgodnienia z Iraklim – synem gospodarza +995 93 508 107).
AZERBEJDŻAN
GRUZJA