Gruzja język gruziński

rozmówki polsko gruzińskie	alfabet gruziński

Wbrew wyobrażeniom wielu Europejczyków znad Wisły, język gruziński, czyli kartuli ena ma niewiele wspólnego z rosyjskim. Gruzini nie stosują też cyrylicy do jego zapisu. Gruziński sięga swym rodowodem czasów starożytnych. Narodził się na długo przed Słowianami i słowiańską mową. Znacznie wcześniej został też spisany.

Historia

Prawdopodobnie gruziński wyodrębnił się najpóźniej w drugim tysiącleciu przed Chrystusem. Niektórzy badacze przesuwają ten moment aż 8 tysięcy lat wstecz!. Gdzieś na przełomie I i II tysiąclecia przed Chrystusem pojawiły się dialekty kilku grup etnograficznych - Swanów, Lazów i Megrelów. W IV wieku przed Chrystusem pierwszy król gruzińskiej Iberii wprowadził do zapisu języka asomtawruli, czyli wczesną formę gruzińskiego alfabetu. Jednak część gruzińskich naukowców uważa, że oryginalny alfabet języka gruzińskiego powstał cztery tysiące lat wczesniej.

Najstarszy zachowany zabytek języka gruzińskiego to napisy na kamieniu z IV w. przed Chrystusem, znalezione w regionie Kachetia (Nekresi). Jednak część naukowców kwestionuje znalezisko z Nekresi i za najstarszą inskrypcję uznaje ryty z 430 r. w gruzińskim klasztorze w Betlejem (Palestyna).

Najstarszym zachowanym zabytkiem gruzińskiej literatury jest "Męczeństwo Świetej Szsuszanik" z V w. autorstwa Jakuba Curtaweli. Jednak za największe dzieło powszechnie uważa się epos Szoty Rustawelego z XII w. "Rycerz w tygrysiej skórze" (gruz. Wepchistkaosani). Szota Rustaweli (ang. Shota Rustaveli) tworzył w czasach rządów królowej Tamar, w okresie największego rozkwitu gruzińskiej potęgi politycznej i kulturalnej.

Klasyfikacja i popularność

Fragment eposu "Rycerz w tygrysiej skórze".
Wydnie z lat pięćdziesiatych XX wieku.

Dziś język gruziński jest ojczystą mową dla około 5 mln ludzi. Większość z nich mieszka na terenie Gruzji. Dla Gruzinów język narodowy jest jedną z najważniejszych świętości. Z kolei dla wielu Gruzinów wynaradawianych przez Turcję i Persję język pozostawał ostatnim elementem gruzińskiej tożsamości.

Język gruziński należy do kaukaskiej rodziny językowej. W rodzinie języków kaukaskich gruziński stoi na czele południowokaukaskiej grupy językowej zwanej często grupą kartwelską, czy gruzińską (od gruzińskiego słowa kartweli - "Gruzini"). Oznacza to, że językowi polskiemu - który jest częścią wielkiej rodziny indoeuropejskiej - bliżej do niemieckiego czy nawet hebrajskiego niż do języka gruzińskiego. Oczywiście w gruzińskim, jak i polskim spotyka się wiele zapożyczeń rosyjskich, angielskich a nawet tureckich.

Dialekty

Gruziński jest wyjątkowo bogaty w silne dialekty, które wykształciły się pod wpływem izolacji geograficznej (np. dialekt swanecki) bądź na skutek licznych podbojów dokonywanych głównie przez Turcję i Persję (np. dialekt lazycki w Turcji i ferejdański w Iranie).

Od XIX w. język stał się powszechnie sprawą polityczną toteż rozgorzały liczne spory dotyczące jego zróżnicowania. Tworząc podłoże do polityki "dziel i rządź" carscy urzędnicy starali się wyodrębnić dialekty swanecki i megrelski jako odrębne języki. Stąd było już o krok do "stworzenia" narodu Megrelów i Swanów, dzięki czemu byłoby łatwiej rozgrywać interesy metropolii. Oczywiście mieszkaniec Tbilisi nie zrozumie wiele z mowy Swana, ale czy warszawiak dużo pojmuje z czystej gwary górali podhalańskich?

Praktycznie w każdym regionie etnograficznym i historycznym wykształcił się słabszy lub silniejszy dialekt. Tak więc w Chewsuretii mówi się po chewsursku, leczchumsku, adżarsku czy megrelsku. Jednak wszyscy Gruzini używają również języka literackiego a swoje dialekty zapisują w jednym alfabecie. Z kolei różnice dialektyczne używane pomiędzy mieszkańcami Kartli i Kachetii są nieznaczne. Zapewne wynika to z braku barier przyrodniczych, które izolowałyby od siebie oba regiony.

Ciekawym dialektem a być może nawet odrębnym językiem jest judeo-gruziński Gruzinik (ang, Gruzinic), czyli język używany na co dzień przez żydowskie wspólnoty zamieszkujące na terenach Gruzji od czasów starożytnych. Gruzinik powstał na styku gruzińskiego i języków używanych przez Żydów - hebrajskiego i aramejskiego. Współcześnie posługuje się nim ok. 85 tys. ludzi, z czego już tylko 20 tys. pozostało w Gruzji.

Morfologia

Gruziński rozkład jazdy.
W takich sytuacjach przydaje się
choćby znajomość alfabetu.

Język gruziński sprawia wiele trudności zarówno w czytaniu, jak i wymowie. Występuje w nim wiele dźwięków nie obecnych w języku polskim. Z kolei gruziński nie zna głosek "ł" i "f". Pocieszająca dla uczących się jest zgodność wymowy z pisownią, gdyż każdej głosce odpowiada tylko jedna litera.

Gruziński należy wraz m.in. z tureckim, węgierskim i baskijskim do grupy języków aglutacyjnych. Oznacza to, że funkcję składniową wyrazów określa się często za pomocą rozmaitych afiksów.

Wśród 33 używanych współcześnie głosek 28 to spółgłoski. Dzielą się one na wydechowe, bezdźwięczne, dźwięczne i przydechowe. Różnice między niektórymi z nich są trudne do uchwycenia dla Polaków. Tymczasem rzeczowniki brzmią identycznie jak przymiotniki. Jednak kolejnym wyzwaniem dla uczących się jest odmiana czasowników, której złożoność jest wynikiem podziału czasowników na rozmaite grupy. W gruzińskim istnieje 7 przypadków lecz dwa z nich nie mają odpowiedników w języku polskim.

Gruzini - tak jak Polacy - zdają sobie sprawę z trudności własnej mowy i darzą szczególnym szacunkiem obcokrajowców, którzy posiądą tę rzadką umiejętność. Jednak nawet turyści, którzy zabłysnął znajomością kilku słów również potrafią oczarować gruzińskich gospodarzy. Wniosek z tego taki, że gruzińskiego warto się uczyć, choćby nawet przed tygodniowym wyjazdem turystycznym.

Podyskutuj o tym na FORUM...